تحلیل روند ۸ ساله صنعت خودرو/سهم ۴۰ درصدی ایران‌خودرو در تولید خودرو

دیجی خودرو – مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی تازه که دوم مهر ۱۴۰۴ منتشر شد، روند صنعت خودرو ایران طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳ را بررسی کرده و جایگاه ایران‌خودرو به‌عنوان بزرگ‌ترین خودروساز کشور را تحلیل کرده است. این گزارش نشان می‌دهد که با وجود ظرفیت تولید نزدیک به یک میلیون دستگاه در سال، ایران‌خودرو در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، قطع همکاری شرکای خارجی و سیاست‌های متغیر دولت با افت تولید قابل توجهی روبه‌رو شده است.

بر اساس داده‌های رسمی، ایران‌خودرو در هشت سال گذشته همواره بیش از ۴۰ درصد سهم تولید خودرو کشور را در اختیار داشته و در برخی سال‌ها این سهم به مرز ۵۰ درصد رسیده است. این شرکت با اتکا به شبکه گسترده قطعه‌سازی داخلی و نیروی انسانی متخصص به‌عنوان ستون اصلی صنعت خودرو ایران شناخته می‌شود، اما مشکلات ساختاری و اقتصادی مانع بهره‌گیری کامل از ظرفیت آن شده است.

اوج بحران تولید در ایران‌خودرو به سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ بازمی‌گردد؛ دوره‌ای که تحریم‌های شدید و خروج شرکای خارجی همچون پژو، تولید این شرکت را به ۴۱۵ هزار دستگاه در سال ۱۳۹۷ و ۳۶۵ هزار دستگاه در سال ۱۳۹۸ کاهش داد. این افت در حالی رخ داد که در سال ۱۳۹۶ کل صنعت خودرو با اتکا به همکاری‌های خارجی، به بالاترین سطح تیراژ تولید رسید.

از سال ۱۴۰۰ به بعد، ایران‌خودرو توانسته بخشی از افت تولید را با طراحی‌های داخلی جبران کند، اما همچنان فاصله معناداری با ظرفیت واقعی دارد. به‌ویژه در مقایسه با شرکت‌های خصوصی مونتاژکار که اگرچه سهم داخلی‌سازی پایینی دارند، اما بخش مهمی از بازار را در اختیار گرفته‌اند. آمارها نشان می‌دهد ایران‌خودرو در سال ۱۴۰۱ بیش از ۶۰ درصد داخلی‌سازی در محصولات خود داشته، در حالی که میانگین داخلی‌سازی در شرکت‌های مونتاژکار حدود ۲۰ درصد بوده است.

این شکاف باعث افزایش ارزبری محصولات مونتاژی شده؛ به‌طور مثال میانگین ارزبری محصولات مدیران خودرو در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۵ هزار دلار و کرمان موتور ۱۲ هزار دلار بوده است. چنین روندی خروج ارز قابل توجهی از کشور و تضعیف زنجیره تأمین داخلی را در پی داشته است.

گزارش مجلس همچنین تاکید می‌کند که اگرچه ظرفیت خطوط تولید خودروسازان برای تحقق هدف سه میلیون دستگاه در پایان برنامه هفتم توسعه کافی است، اما موانعی مانند تعطیلی برخی تأمین‌کنندگان، زیان انباشته، قیمت‌گذاری دستوری و نبود نظام تعرفه‌ای حامی داخلی‌سازی، مانع از تحقق این ظرفیت شده است.

تحلیل پایانی گزارش هشدار می‌دهد که در صورت ادامه روند فعلی، سهم ایران‌خودرو در بازار خودرو ممکن است به زیر ۴۰ درصد کاهش یابد. به باور کارشناسان، تنها با اصلاح سیاست‌های حمایتی و تقویت زنجیره تأمین داخلی می‌توان جایگاه این خودروساز را تثبیت کرد؛ در غیر این صورت، ستون اصلی صنعت خودرو ایران در معرض فرسایش قرار خواهد گرفت.