انتقادهای سیاسی و اقتصادی از خصوصی‌سازی ایران‌خودرو/نیت‌ها و اهداف پنهان

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «دیجی خودرو»؛محمد هادی مؤید – شرکت ایران خودرو به عنوان یکی از نمادهای صنعتی ایران، همواره نقش محوری در اقتصاد دولتی و اشتغالزایی داشته است. در سالهای اخیر، بحث خصوصی سازی این شرکت با انتقادهایی از سوی برخی چهره های سیاسی تندرو، کارشناسان اقتصادی وابسته به رانت های دولتی  و حتی برخی از گروه های کارگری و رسانه های همسو با این افراد بر خلاف تاکیدات مقام معظم رهبری بر اجرای اصل 44 قانون اساسی و واگذاری شرکت های دولتی زیان ده به بخش خصوصی روبه رو شده است.

ما در این گزارش به تحلیل ماهیت منتقدان، نیت پشت پردۀ انتقادها و تلاش احتمالی برای تداوم سلطۀ بخش دولتی بر ایران خودرو میپردازیم.

خصوصی سازی ایران خودرو و چالش های آن 

طبق سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی و برنامه های توسعه، خصوصی سازی شرکت های دولتی زیان ده مانند ایران خودرو با هدف افزایش بهره وری، کاهش بار مالی دولت و جذب سرمایه های بخش خصوصی دنبال میشود. با این حال، اجرای این طرح از سوی افرادی که نامبرده شد با موانعی که در زیر به آن اشاره خواهم کرد روبه رو شده است:

*مقاومت نهادهای ذی نفوذ دولتی 

مقاومت نهادهای ذی‌نفوذ دولتی در واگذاری ایران‌خودرو به بخش خصوصی ناشی از منافع اقتصادی، کنترل غیر تخصصی بازار و ایجاد رانت های خاص برای اطرافیان خود و حفظ قدرت چانه‌زنی دولت است.

 این نهادها از امتیازات مالی، رانت‌های اقتصادی و قراردادهای انحصاری بهره می‌برند و نگران کاهش نظارت دولت بر صنعت خودروسازی هستند. همچنین، پیچیدگی‌های مدیریتی ، فرایند خصوصی‌سازی را دشوار کرده است.

*نگرانی و شائبه ی ساختگی از بیکاری کارگران 

برخی کارشناسان معتقدند که نگرانی از بیکاری کارگران در واگذاری ایران‌خودرو به بخش خصوصی بیشتر جنبه ساختگی دارد و به عنوان ابزاری برای مقاومت در برابر خصوصی‌سازی استفاده می‌شود. تجربه خصوصی‌سازی در بسیاری از کشورها نشان داده که مدیریت کارآمد و رقابتی می‌تواند نه‌تنها بهره‌وری را افزایش دهد، بلکه فرصت‌های شغلی پایدار و بهتری ایجاد کند. در ایران، ساختار نیروی انسانی شرکت‌های دولتی اغلب متورم بوده و بهره‌وری پایین دارند، و خصوصی‌سازی می‌تواند از طریق اصلاحات ساختاری، اشتغال را هدفمندتر کند. در مقابل، نهادهای ذی‌نفع دولتی در تلاش هستند تا با بزرگ‌نمایی خطر بیکاری، فرایند واگذاری را مختل کنند.

* شایعه سازی در خصوص کاهش کیفیت محصولات بعد از واگذاری به بخش خصوصی

برخی مخالفان خصوصی‌سازی ایران‌خودرو با شایعه‌سازی درباره کاهش کیفیت محصولات پس از واگذاری، تلاش دارند نگرانی عمومی ایجاد کرده و این فرایند را متوقف کنند. درحالی‌که تجربه جهانی نشان داده که خصوصی‌سازی در یک محیط رقابتی و نظارت مؤثر می‌تواند منجر به بهبود کیفیت و نوآوری در تولید شود. در بسیاری از شرکت‌های دولتی، ناکارآمدی مدیریتی و عدم انگیزه برای توسعه محصول باعث کاهش کیفیت شده است، در حالی که مالکیت خصوصی اغلب به بهبود فناوری و ارتقای استانداردهای تولید می‌انجامد. با این حال، موفقیت این فرایند نیازمند تنظیم مقررات دقیق، ایجاد فضای رقابتی سالم و نظارت بر کیفیت محصولات خواهد بود. در نتیجه، کاهش کیفیت پس از خصوصی‌سازی بیشتر یک شائبه بوده و به نحوه اجرای اصلاحات و مدیریت صحیح بستگی دارد.

ماهیت منتقدان خصوصی سازی ایران خودرو 

منتقدان این طرح را میتوان در سه گروه کلی دسته بندی کرد: 

1- نهادهای دولتی و شبه دولتی: برخی سازمانهای وابسته به دولت یا نهادهای خاص خصولتی که از طریق ارتباطات تاریخی با ایران خودرو، منافع اقتصادی یا سیاسی خود را در خطر میبینند. 

۲- اتحادیه‌ها و گروه‌های کارگری: دغدغه اصلی آن‌ها کاهش ثبات شغلی و احتمال تعدیل نیرو پس از واگذاری به بخش خصوصی است.

3-جریان های سیاسی مخالف اصلاحات اقتصادی: برخی چهره های سیاسی که خصوصی سازی را مغایر با ایدئولوژی «اقتصاد دولتی عدالت محور» میدانند و از آن به عنوان ابزاری برای انتقاد به دولت استفاده میکنند.

تحلیل نیت پشت پردۀ منتقدان 

بررسی انتقادها نشان دهنده دو دسته انگیزه است: 

الف) انگیزه‌های اعلام‌شده:

1-تأمین امنیت شغلی و حفظ حقوق کارگران

2-اطمینان از تداوم کیفیت در تولید خودرو

3-حمایت از صنعت ملی در برابر نفوذ و انحصار بخش خصوصی

ب) انگیزه‌های نهان:

1-حفظ منافع اقتصادی پنهان: برخی نهادهای دولتی و شبه‌دولتی از طریق ارتباط با ایران‌خودرو به رانت‌های مالی، قراردادهای انحصاری و امتیازات ویژه دسترسی دارند که خصوصی‌سازی می‌تواند آن‌ها را از بین ببرد.

2-تداوم نفوذ سیاسی: مالکیت دولتی امکان کنترل سیاست‌های صنعتی و استفاده از شرکت به عنوان ابزاری برای نفوذ و اعطای امتیازات سیاسی را فراهم می‌کند.

3-مقاومت در برابر شفافیت و نظارت: ورود بخش خصوصی می‌تواند الزام به شفافیت مالی، کاهش فساد و نظارت مؤثرتر را افزایش دهد، که به ضرر برخی گروه‌های ذی‌نفع است.

4-نگرش‌های ایدئولوژیک: برخی جریان‌های فکری به دلایل ایدئولوژیک با خصوصی‌سازی صنایع استراتژیک مخالف بوده و به اقتصاد دولتی تمایل دارند.

تلاش برای بازگرداندن سلطۀ دولتی: ابزارها و راهبردها 

منتقدان برای تضعیف خصوصی سازی از راهبردهای زیر استفاده میکنند: 

– رسانه ای کردن مشکلات گذشته: بزرگ نمایی شکست های قبلی خصوصی سازی در سایر شرکتها به افراد فاقد اهلیت (مانند واگذاری ناقص برخی کارخانجات دولتی در دولت های گذشته). 

-راه‌اندازی کمپین‌های مخالفت: سازماندهی کارگران و اتحادیه‌ها برای اعتراض به واگذاری.

– فشار قانونی: طرح دعاوی قضایی مبنی بر تخلف در فرآیند واگذاری و برگزاری قانونی مجمع عمومی شرکت که توسط ناظران بورس تایید شده است

– نفوذ در نهادهای نظارتی: استفاده از ارتباطات در دیوان محاسبات یا سازمان خصوصی سازی و شورای رقابت برای ایجاد موانع اداری.

جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده

انتقادها نسبت به خصوصی‌سازی ایران‌خودرو، اگرچه در برخی موارد ریشه در دغدغه‌های واقعی دارد، اما در بسیاری از موارد بازتابی از مقاومت گروه‌های ذی‌نفع در برابر اصلاحات ساختاری است. این گروه‌ها با بهره‌گیری از گفتمان «حفظ مالکیت عمومی»، در تلاش‌اند تا امتیازات اقتصادی و سیاسی خود را حفظ کنند.

موفقیت فرایند خصوصی سازی صحیح که منجر به تامین منافع عمومی و خلق ثروت توسط مردم و رونق تولید شود؛ مستلزم مقابله با فساد، ایجاد محیطی رقابتی برای بخش خصوصی واقعی و ارائه سازوکارهای حمایتی جهت حفظ امنیت شغلی کارگران است.